Herdenken: olympisch medaillewinnaar Emile Duson

Morgen vieren we Bevrijdingsdag. Vandaag, op 4 mei, herdenken wij de burgers en militairen die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in oorlogssituaties en vredesoperaties zijn omgekomen of vermoord. Hockey.nl blikt terug op het leven van Emile Duson, voormalig international en winnaar van het olympisch zilver in 1928 die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië werd geëxecuteerd door de Japanners.

Ruim twintigduizend toeschouwers zijn op 26 mei 1928 naar het Olympische Stadion naar Amsterdam gekomen om te kijken naar de olympische hockeyfinale tussen Nederland en de torenhoge favoriet Brits-Indië. Ondanks de 3-0 nederlaag is de zilveren medaille het hoogtepunt in de nog korte historie van de Oranje Heren. Nadat in 1926 is overgestapt naar de internationale regels is Oranje in dertien interlands opgestoomd naar de internationale top. Een van de uitblinkers aan Nederlandse kant tijdens het toernooi in Amsterdam is Emile Paul Joseph Duson.

Van Nederlands-Indië naar Nederland

Duson komt op 1 november 1904 in Semarang ter wereld, een stad aan de noordkust van het eiland Java, het huidige Indonesië dat toentertijd nog Nederlands-Indië heette. De middelbare school volgt hij in Nederland aan het Amsterdams Lyceum. In Amsterdam verruilt hij zijn voetbalschoenen voor een hockeystick. Duson meldt zich aan bij de Lyceum Hockey Club net als zijn latere teamgenoten Rein de Waal en Robert van der Veen. Niet lang daarna volgt de overstap naar Amsterdam.

Screenshot: De Revue der Sporten (1927)

Bij de Amsterdammers groeit Duson uit tot een belangrijke speler. In het najaar van 1921 debuteert hij in het eerste team en verovert met de ploeg vanaf 1924-1925 vier landstitels op rij. Het spel van de middenvelder valt op en op 23 januari 1926 speelt hij mee in de allereerste interland van de Oranje Heren, in Antwerpen tegen België (2-1 winst).

De spil bij Oranje

Bij Oranje is Duson mid-half, de spelverdeler van de ploeg. ‘De spil van ons nationale team vertoont een stokwerk als slechts weinig spelers in ons land vermogen te doen en heeft daarbij een uitstekende kijk op het spel, waardoor hij zowel zijn voorhoede als achterhoede tot grote steun is’, omschrijft De Nederlandsche Sport het spel van Duson.

Na de zilveren olympische medaille vertrekt Duson naar Nederland-Indië. De Revue der Sporten treurt om het vertrek van de speler die tot dan toe alle interlands van de Oranje Heren heeft gespeeld: dertien in totaal. ‘Een ernstig verlies voor het Nederlands hockey en ook voor de kampioensclub Amsterdam’, schrijft het tijdschrift.

In het verre Indië blijft Duson de hockeysport een warm hart toedragen. Samen met enkele andere Nederlandse hockeyers richt hij in 1930 op het eiland Sumatra de Medansche Hockey Club op, waarvoor Duson ook bestuurstaken verricht.

Onrust in de samenleving

In de jaren die daarop volgen neemt de maatschappelijke onrust in Europa, maar ook in Azië, toe. Duitsland valt in 1939 Polen binnen. Het is het startschot voor de Tweede Wereldoorlog. Aan de andere kant van de wereld heeft Japan dan al onder meer Korea en delen van Mantsjoerije geannexeerd en neemt de druk op Nederlands-Indië toe. Het land is rijk aan grondstoffen zoals olie. Het zwarte goud is van cruciaal belang voor de Japanse oorlogsindustrie. Een dag na de aanval van Japan op Pearl Harbour, op 7 december 1941, verklaart Nederland Japan de oorlog.

Uitbreiding troepenmacht

Het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) heeft in verband met de dreigende oorlog haar troepenmacht uitgebreid met de Land- en Stadswachten. De mannen van deze hulpkorpsen beschermen ondernemingen, plantages en hun eigen huis en haard. Duson, sergeant der eerste klasse, is zo’n stadswachter.

Op de avond van 14 op 15 maart 1942 slaat het noodlot toe. Na de invasie van Japan op Sumatra een paar dagen eerder loopt Duson met zijn collega’s die avond tijdens een patrouille in Tiga Roenggoe in een hinderlaag. De 27 Nederlandse militairen worden ter plekke gefusilleerd door het Japanse Verkenningsregiment van de 2de Divisie der Keizerlijke Garde.

Foto: Oorlogsgravenstichting

Begraven in loopgraaf

De volgende dag worden de lichamen in opdracht van de Japanners door dorpsbewoners begraven in een loopgraf bij een lokale school. Volgens ooggetuigen zijn de slachtoffers met hun armen op hun rug vastgebonden. Sommigen hebben lussen om hun nek en een slachtoffer is onthoofd.

Pas in 1947 worden de stoffelijke resten van de gefusilleerde militairen ontdekt. Alle slachtoffers worden vervolgens geïdentificeerd. Ook Duson, die door een nekschot om het leven is gekomen. Hij wordt herbegraven op het ereveld Ancol in de Indonesische hoofdstad Jakarta.

Opdrachtgever niet berecht

Na de Tweede Wereldoorlog kan de opdrachtgever van de executies niet worden berecht. Majoor Junzaburo Nakamura is tijdens de oorlog omgekomen in Nieuw-Caledonië. De commandant van het Verkenningsregiment, kolonel Yuzo Kitayama, wordt vrijgesproken door de Nederlandse Temporaire Krijgsraad in Medan omdat hij die betreffende avond niet ter plekke is en niet op de hoogte van de handelingen van zijn plaatsvervanger.

Hoewel de naam van Duson ontbreekt op het oorlogsmonument van hockeyclub Amsterdam staat hij wel vermeld op het monument in het Amsterdams Lyceum. De natuurstenen plaquette is ter nagedachtenis van 96 docenten en (oud-) leerlingen van de school die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen onder wie ook de verzetshelden Leo Frijda, Walraven van Hall en Piet Roodenburgh, eveneens hockeyinternational en speler van Amsterdam.

Postume toekenning

In 2017 krijgt Duson postuum het Mobilisatie-Oorlogskruis toegekend ‘als blijk van respect en waardering voor zijn inzet in buitengewoon moeilijke omstandigheden.’

Naast Duson komen ook zijn olympische teamgenoten van 1928 August Kop (30 april 1945 in Pakanbaroe) en Jan Geert Ankerman (27 december 1942 in Rangoon) in Azië om het leven tijdens de Tweede Wereldoorlog.