Topcoach Masterclass: Max Caldas over aanpassingsvermogen en chaos

In de serie ‘Topcoach Masterclass’ delen topcoaches hun lessen. Vandaag Max Caldas (47), bondscoach van de Oranje Heren. Hij werd met het Nederlands elftal Europees kampioen in 2015 en 2017 en won zilver op het WK in India (2018). Caldas veroverde goud met de Oranje Dames op de Olympische Spelen in Londen en het WK in Den Haag. 

‘Iedereen heeft een plan totdat ze tikken krijgen. Dat was wat bokser Mike Tyson vroeger zei. Als je een tik krijgt, is het de kunst om niet meteen te liggen als je geraakt wordt. Het gaat om de reactie’, vertelt Caldas. ‘Plannen staan altijd perfect op papier, als het goed is. Maar je aanpassingsvermogen wordt altijd op de proef gesteld. Dan moet je midden in de chaos controle vinden. Dan moet je uitgaan van eigen kracht. Deze coronacrisis is het perfecte voorbeeld van aanpassingsvermogen. Being comfortable with being uncomfortable.’

Max Caldas afgelopen week tijdens de eerste week weer trainen met Oranje. Op de achtergrond Jorrit Croon. Foto: Koen Suyk

Ook zonder coronacrisis is het vak van coach continu aanpassen, weet Caldas, die een groot team aanstuurt van spelers en begeleiding. ‘Als coach wil je het altijd hebben zoals jij het wilt, maar dat is niet altijd het geval. Sterker nog: het gebeurt zelden precies zoals jij wilt. In topsport verandert alles snel. Binnen een training, binnen een wedstrijd. Dat is iets wat mij altijd heeft geïnteresseerd. Je kunnen aanpassen is een van de belangrijkste onderdelen van high performance. Adapteren aan de situatie. Het vermogen om dat te kunnen, wordt onderschat. Het is een combinatie tussen een volledig programma klaar hebben staan, tot het zelf goed observeren van wat er verandert en de volgende fase ingaan. Niet instorten, niet alles veranderen, maar wel meebewegen.’

Hier volgen de lessen van Caldas.

Planning moet perfect zijn

Caldas: ‘Wij maken normaal een programma van vier jaar, met blokken van twee jaar. Dan is er een programma per jaar, maand en per week, per dag. Met allerlei mogelijke fysieke en hockey-inhoudelijk scenario’s. In een bepaalde mate ben je tot de centimeter aan het plannen. Pas als je alles klaar hebt staan en aan de voorkant goede keuzes hebt gemaakt, kun je daarna flexibel zijn. Als je al geen goede planning hebt gemaakt, is elke verandering een bedreiging, ga je wankelen en is de emotie opeens leidend.’

Flexibel zijn (na teleurstelling uitstel Tokio2020)

‘Natuurlijk mag je toegeven dat je baalt van Tokio. Daarna moet je kijken waar je mee aan de slag kan. In plaats van balen ben ik met de coaches, medische staf, performance coaches en Auke (Klarenbeek, inspanningsfysioloog, red.) aan de slag gegaan. Oké, de eerste afslag naar Tokio is dicht. Dan moeten we de volgende afslag nemen. Je moet altijd bezig zijn met de volgende stap. Meebewegen hoort bij ons vak. Je bent namelijk nooit geïsoleerd in je eigen context. Flexibiliteit is belangrijk. Wat kunnen we in deze periode doen dat ons sterker gaat maken? Dat was bij ons intern de vraag. Controleer wat je kunt controleren, maar vergeet niet dat bedreigingen gezond zijn. Die kansen moet je benutten.’

‘Je moet je altijd bewust zijn de dingen waar je mee bezig bent. In principe zijn we ook nu nog steeds in control wat wij zelf uitvoeren. Daarom hebben wij besloten dat 8 juni als datum intact bleef. Het programma van de zomer tot het oorspronkelijke begin van de Olympische Spelen in 2020. Topsporters willen namelijk helderheid in hun agenda. Zij willen weten wanneer ze eten, slapen en een sociaal leven kunnen hebben.’

Hockey Pro League 2020, Buenos Aires. Foto: Rodrigo Jaramillo

Het ego opzij zetten

‘Wij zien deze periode nu als een manier om bepaalde dingen anders in te richten. Spelers kwamen zelf met leuke suggesties, zowel over de weekindeling, de locaties van de trainingen en ook over de inhoud van ons spel, ook voor de periode na de zomer. Hoe ziet het ideale programma uit, met welke inhoudelijke thema’s? Als coach moet je heel goed met je zintuigen kunnen omgaan. Kunnen kijken naar anderen, maar ook naar jezelf. Niet het ego laten beslissen, maar kijken wat het beste is voor iedereen. Het is niet altijd makkelijk om als leider toe te geven, maar ik denk dat wij alles durven te bespreken. Het beste idee is bij ons het juiste idee, van wie dat nou komt. Ik ben deze tijd veel aan het sparren met andere coaches. Ik zit in een Zoom-groep met Spaanse professionele voetbalcoaches. In een groep met Argentijnse hockeycoaches en eentje met Engelstalige coaches. Daar praten we alleen maar over coaching en trainen. Opeens heb je daar nu meer tijd voor.’

‘Voor ons staan deze zes weken de skills centraal, de basistechnieken. Passing, aannames, intercepties, maar ook strafcornertechniek en scoringstechnieken. Dingen waar we normaal minder specifiek aan toekomen met trainingen van Oranje. Dat is het doel van deze periode, om daarin een voorsprong te pakken. Wij zijn als Nederlands volk altijd heel goed om creatief te zijn. Consistent iets doen brengt ons dichterbij winnen. Maar Nederlanders zijn soms liever creatief, dan consistent.’

Finale EK hockey. Belgie – Nederland 2-4, Nederland is Europees Kampioen, bondscoach Max Caldas (Ned). Foto: Willem Vernes

Niet kijken naar winst of verlies

‘Als jouw analyse van een wedstrijd start met winst of verlies, ben je te vatbaar voor veranderingen. Op het EK in 2017 verloren we de poulewedstrijd tegen België met 0-5. Maar dat gaf ons geen enkele reden om in paniek te raken. We moesten analyseren wat wel goed ging. De statistieken van de wedstrijd gaven bevestiging van ons goede spel. Die waren allemaal positief, er was geen reden om in paniek te raken, behalve dat die Belgen vijf keer hadden gescoord. Als je analyseert moet je dat op basis van de prestatie doen en niet op basis van het resultaat. Dat proces heeft ons tot de laatste wedstrijd geholpen (Oranje won de finale van het EK met 4-2, na een achterstand van 0-2, red.).’

‘Op het WK in India verloren we in de poule met 4-1 van Duitsland. Toen speelden we drie hele goede kwarten en één minder kwart. Als je niet alles baseert in de context van winnen of verliezen, kun je weer verder. Daarom konden we snel na de wedstrijd in de kleedkamer met de spelers helder uitleggen bespreken waar het fout ging. Het is overigens heel Nederlands om eerst naar jezelf terug te keren in chaos, terwijl je niet naar jezelf terug moet keren, maar naar het team. Dan pas naar het individu.’

Bondscoach Max Caldas (Ned) met rechts Glenn Schuurman (Ned) tijdens de halve finale tussen Nederland en Australië bij het WK in het Kalinga Stadion. Foto: Koen Suyk

Ook leren van winst

‘2019 was een lastig jaar voor ons. Te ongecontroleerd. Het WK, waar we tweede werden, was net afgelopen, of we moesten al naar Australië voor de Pro League, met een hele grote selectie. De learnings van het WK hebben we te weinig kunnen bespreken. De analyse ging niet zo diep als had gemoeten door al het reizen. Er waren te veel veranderingen door de Pro League. Die lessen proberen we mee te nemen naar deze jaren. Het is niet waar dat je alleen maar leert van verlies. De kunst is ook: kun je de juiste dingen leren als je wint? Dat is de kunst van het analyseren.’

Lessen in de praktijk: de zenuwslopende kwalificatiewedstrijd tegen Pakistan

‘Je hebt zelf altijd een keuze waar je wilt zijn. Je kunt staan in de hoek van wat de buitenwereld van je vindt (over de moeizame eerste wedstrijd tegen Pakistan, die eindigde in een verrassende 4-4, red.). Of je kunt in de hoek staan waar je zelf wil zijn. Wij hebben die avond na de eerste kwalificatiewedstrijd tegen Pakistan met elkaar gegeten en met de staf en spelers erover gehad hoe we ons voelden tijdens de wedstrijd. Spelers waren onder andere gestrest. Dat is benoemd. Graham (Reid, oud-assistent Oranje, nu bondscoach India, red.) had me al eerder opgebeld die dag, dat de druk van zo’n kwalificatiewedstrijd echt enorm is. Wij hadden ook een korte voorbereiding op deze wedstrijd. Wij hadden niet de tools om stabiel te zijn.’

Olympic Qualifier Tokio. Nederland – Pakistan 4-4, bondscoach Max Caldas (Ned) doceert aan Floris Wortelboer (Ned). Foto: Koen Suyk

‘Als coach moet je verdomde goed zijn, om te kiezen wat je dan in zo’n hectisch weekend doet. Je moet ook niet in de heat of the moment iets totaal anders willen met de spelers. Die zondagochtend hebben we gesproken over waar we wilden zijn die middag, en wie we wilden zijn. Wij hebben gepraat over hoe wij wilden spelen en wat we moesten uitstralen. Het klinkt simpel, maar de hamvraag was: durf jij daar als speler te staan? De oplossing zat voor de wedstrijd zondag niet in de inhoud. Het zat in de persoon, de spelers en staf zelf. Ze moesten zich bevrijd voelen. Het zat niet in het aanlopen van de press. Je wilt niet dat spelers tijdens de wedstrijd gaan denken, maar dat ze spelen.’

Lees ook andere masterclasses

• Paul van Ass over ‘de staat van bevrijding’
• Jeroen Delmee legt de zone-verdediging uit