In witte hockeywereld leerde gediscrimineerde Aikman zich te ‘verwitten’

Na de dood van George Floyd in Amerika woedt wereldwijd de discussie over racisme. Dat werpt de vraag op: hoe zit het in de hockeywereld? De Surinaamse Nederlander Siegfried Aikman (61) heeft zijn hele leven moeten vechten tegen racisme. Nu is hij bondscoach van Japan. ‘Racisme is overal. Het is waarmee ik ben opgegroeid. Ik weet niet beter.’

In 1971 kwam een 12-jarige Siegfried Aikman uit Paramaribo in de Amsterdamse Bijlmer wonen. Een leraar op school nam hem mee naar de Amstelveense hockeyclub AMVJ, want hij dacht dat de immigrant wel goed zou kunnen hockeyen, omdat Aikman op een Indiër of Pakistaan leek.

Aikman werd spits, met rugnummer negen. Daar maakte een scheidsrechter op hockeyclub Strawberries in Driehuis hardop ‘nummer neger’ van. De coach van Aikman was ziedend, maar de scheidsrechter ontkende. Het was een van de vele incidenten die Aikman moest doorstaan in de hockeywereld.

‘Je moest continu op je hoede zijn. Ze zeiden dat ik stonk. Ze noemden me zwart, ze noemden me lui. Ik leek op poep. Er werden altijd grappen over je gemaakt. Dan kwam je ergens binnen en gingen mensen meteen overdreven Surinaams te praten. Dat vonden zij leuk. Het deed mij pijn. Toen Ruud Gullit opkwam als voetballer noemden ze me altijd Gullit. Of ze noemden me Franklin, naar Franklin Dikmoet, toen de enige donkere coach in het hockey. Terwijl ik er toch echt heel anders uitzie.’

View this post on Instagram

Who is this? Yes it’s me about 13 years old.

A post shared by Siegfried Aikman (@siegfriedaikman) on May 2, 2020 at 6:04pm PDT

Een bijzondere mix van culturen

Aikman is de zoon van een Chinees-Afrikaanse vader wiens oma slaaf was. De moeder van Aikman is een kleinkind van Indiase immigranten, die als contractarbeiders naar Suriname waren gegaan in de hoop op een betere toekomst.

De bondscoach van Japan wijt niet alles wat hem overkwam aan racisme of discriminatie. Hij was zelf nogal streetwise en reageerde vaak veel te primair, vindt hij. Als iemand hem met een stick sloeg, ging Aikman meteen op de vuist en kreeg hij op het hockeyveld zijn zoveelste rode kaart.

‘Hockeyers hadden nog nooit een Surinamer gezien op het hockeyveld. Onbekend maakt onbemind. En ik kende de code van het hockey nog niet goed. Ik was te onaangepast. Dat heeft lang geduurd, voordat ik dat leerde. In mijn puberjaren zocht ik vaak de confrontatie, maar besefte ik me dat ik zelf ook juist discrimineerde. Naarmate de jaren vorderden ben ik me anders gaan gedragen in de hockeywereld. In het begin had ik zo’n soul loopje zoals veel donkere jongens. Met de schouders links en rechts meebewegen. Daar ben ik mee gestopt. Ik ben verwit. Toen paste ik er opeens wel bij. Dat was wel raar.’

In de jaren tachtig zocht de ambitieuze Aikman een baan. Een jaar lang schreef hij elke dag vijf sollicitatiebrieven. Twee keer werd hij uitgenodigd. Hij ging op gesprek bij een schoonmaakbedrijf in Limburg. ‘Die man zei: ik zou je wel willen nemen. Maar onze klanten zijn nog niet aan toe aan een zwarte op die positie.’

Siegfried Aikman als coach van Den Bosch. Aikman pakte de eerste landstitel ooit met de dames. Foto: KNHB

‘Ik heb zelf altijd willen laten zien dat donkere mensen het goed kunnen doen’

In die tijd leerde hij zijn vrouw Jacqueline kennen. Aikman schreef haar sollicitatiebrieven. Zijn Jacqueline werd na elke brief uitgenodigd voor een gesprek, wat Aikman deed beslissen om zijn geboorteplaats Paramaribo te verwijderen uit zijn CV. Toen hij dat had gedaan, vroegen werkgevers om extra informatie, en volgde daarna alsnog de standaard afwijzing, wat hem deed vermoeden dat het discriminatie was. Hij mocht na zijn tweede sollicitatiegesprek beginnen op het allerlaagste niveau bij een voorloper van het UWV. Hij eindigde op een directeursplek.

‘Eerst waren de Indo’s in Nederland de gebeten hond. Toen kwam het gesteggel met Surinaamse jongens. Nu zijn Marokkanen weer de lul. Elke keer is het weer een nieuwe groep. Als buitenstaander moet je je ongelofelijk bewijzen, in het hockey en daarbuiten. Ik heb zelf altijd willen laten zien dat donkere mensen het goed kunnen doen. Ik mocht nooit te laat komen. Ik wilde die klassieke vooroordelen tackelen. Toen ik een goede functie had bij het UWV, kwam ik weleens mensen tegen uit de hockeywereld. Die vroegen me verbaasd wat ik op kantoor deed, in zo’n topfunctie.’

Siegfried Aikman als coach van Tilburg, waarmee hij in 2008 de play-offs haalde. Foto: KNHB

Op Oranje-Zwart en Bloemendaal wilden ze Aikman wegsturen

Hockeyclubs wisten lang niet wat ze met donkere jongens aan moesten. Als speler wilde Aikman het tweede van zijn AMVJ op Bloemendaal aanmoedigen. De Surinaamse Nederlander liep het terrein van ’t Kopje op. De hockeyliefhebber was nog nauwelijks het hek door, of er kwam iemand naar hem toe, om te vertellen dat het voetbalveld toch echt verderop lag. Dit was een hockeyclub, daar had een zwarte man toch niets te zoeken? Aikman sputterde tegen, maar het werd hem duidelijk gemaakt dat hij daar op Bloemendaal niet thuis hoorde.

Aikman werkte zich ondertussen gestaag op tot coach van HGC Dames  1. Met dat team zou hij in 1993 landskampioen worden en later de Europacup 1 en 2 veroveren. In 1993 speelden zijn ‘Gazellen’ op Oranje-Zwart in Eindhoven. De succesvolle coach liep het kunstgras op, maar werd staande gehouden. Hij moest onmiddellijk het veld verlaten. Speelsters van HGC moesten zich ermee bemoeien. Ze vertelden dat die donkere man hun coach was. Pas toen mocht Aikman blijven, om zijn werk te doen.

Siegfried Aikman als coach van de mannen van Tilburg.

Ook de fans van Jong Oranje keken Aikman met de nek aan

Zelfs toen Aikman dacht dat hij zich al lang en breed Nederlander kon noemen, kwam hij bedrogen uit.  In 2009 werd hij aangesteld als bondscoach van Japan, voor een eerste periode die tot 2011 zou duren. In die functie reisde hij naar Singapore, waar Japan het Jeugd-WK speelde. Als Nederlander keek hij graag de wedstrijden van Jong Oranje. Hij ging op de tribune naast de supporters van Jong Oranje zitten, maar werd door de Nederlandse hockeyfans met de nek aangekeken. ‘Wat moet die man hier?’ waren hun woorden.

Hij werd weggekeken, totdat de vader van Oranje-keeper Pirmin Blaak de hockeycoach herkende en een praatje maakte. ‘Opeens konden die Nederlanders wel aardig tegen me doen. Terwijl ze me daarvoor als shit behandelden. Dat was een pijnlijk moment. Dat heeft indruk op me gemaakt. Zo Nederlands was ik blijkbaar niet. Terwijl ik me wel Nederlander voelde. Het was shocking. Het was een ervaring die impact heeft gehad. Ik was er even stuk van.’

Op 61-jarige leeftijd wordt Aikman nog vaak geconfronteerd met zijn kleur. ‘Als ik politie zie, ben ik nog steeds op mijn hoede. Ik word regelmatig aangehouden en gefouilleerd. Bij de douane word ik er altijd tussenuit gehaald. Toen ik net getrouwd was, kocht ik de mooiste Citroën BX. Stopte de politie me regelmatig, om te vragen wat ik in zo’n dure auto deed. Mijn dochter kwam op een dag thuis van de Montessorischool in Amersfoort. Ze hadden daar opmerkingen over haar kleurtje gemaakt. Toen zei mijn dochter dat ze wilde dat ze wit was. Dan zou ze normaal zijn. Dat doet pijn, als ouder.’

Siegfried Aikman en Reinier Henneman bij Hurley. Foto: KNHB

Racisme is een hypergevoelig onderwerp

Aikman is blij met de demonstraties tegen racisme, na de dood van George Floyd  in Minneapolis. Op social media roert de Nederlandse hockeycoach zich.

‘Ik klim altijd wel in de pen. Ik hoop dat wat nu gebeurt in de wereld, echt doorzet. Veel mensen uit het hockey zie ik tekeer gaan over moslims en Marokkanen. Ik accepteer dat niet. De commentaren, ook op het optreden van Femke Halsema in Amsterdam, zijn stuitend.’

Op de vraag of er nu racisme is in het hockey, wikt en weegt Aikman zijn woorden. ‘In het hockey is discriminatie vaak een grap. Vaak een grol. In de kleedkamer over je vermeende grote penis. Daar worden altijd grapjes over gemaakt. Dat is kleedkamerhumor in het hockey. Stiekem is dat helemaal niet leuk. Dat maken die donkere jongens van nu in het hockey ook mee. Omdat die anderen normaal nooit een donkere jongen zien. Ze zijn het niet echt gewend.’

Op dit moment timmeren de donkere Terrance Pieters en Marlon Landbrug hard aan de weg. De talentvolle neven speelden voor het eerst samen in Oranje in de Pro League-wedstrijd tegen Nieuw-Zeeland. Aikman: ‘We hebben ook Maartje Scheepstra gehad, die is lang international (99 interlands, red.) geweest. Daarom zeg ik: de hockeywereld is niet zo racistisch. De hockeywereld kan wél onwennig zijn met donkere spelers. Donkere mensen die er komen en in de hockeycode passen, draaien moeiteloos mee. Als ze onaangepast blijven, wordt het lastig.’

De voormalig coach van onder andere de heren van Tilburg, Hurley en Kampong denkt dat als er meer donkere jongens en meisjes gaan hockeyen, er gewenning zal optreden. ‘Je gaat vaak sporten in de sociale klasse waar je hoort. Er zitten veel donkere kinderen op het havo en vwo, dus ik verwacht dat het over twintig jaar weer heel anders is.’

EK 2003. Nederland-Spanje. Maartje Scheepstra laat de Spaanse Nuria Camon achter zich. Nederland win met 2-1. Foto: Koen Suyk

De hockeywereld heeft Aikman ook veel gegeven

Als Aikman het niet naar zijn zin zou hebben in het hockey, had hij er allang uit kunnen stappen. Maar het hockey heeft de Surinaamse Nederlander veel gegeven. De Nederlander beleefde zijn grootste succes als bondscoach van de Japanse hockeyers met de spectaculaire winst van de Asian Games in 2018. Na de landstitels met de hockeysters van HGC en Den Bosch (1998) zijn grootste wapenfeit.

‘Ik vind de hockeywereld een leuke, gezellige wereld. Ik voel me er thuis. Ik voel me nu niet zo zeer gediscrimineerd. Misschien heb ik het voordeel dat ik nu wat bekender ben dan vroeger. Dat opent deuren. Dan reageren mensen anders.’

View this post on Instagram

One of my favorite pictures with my family . Yes I’m on a sentimental journey

A post shared by Siegfried Aikman (@siegfriedaikman) on Dec 25, 2019 at 11:44pm PST

Het zijn de kleine dingen, die het verschil maken, denkt Aikman. ‘Ik denk wel dat het goed is dat er een dialoog over dit onderwerp op gang komt. Ik ben zelf fan van Johan Cruijff. Hij zei: je gaat het pas zien als je het doorhebt. Dat is ook zo met die grappen en grollen naar donkere hockeyers. Mensen zijn zich niet bewust dat ze het doen en wat het effect is op anderen. Ik heb zelf geprobeerd de discriminatie naast me neer te leggen. Nelson Mandela heeft ons waardevolle lessen geleerd, over dialoog en verzoening. Wij zijn allemaal mensen met onze fratsen en gebreken, maar ook veel overeenkomsten. In de basis willen we allemaal hetzelfde. Goede gezondheid, geluk, liefde en succes.’

Lees ook:

• HC Feijenoord: ‘Hockeysport op goede weg, maar racisme is er nog’
• ‘Er mag meer kleur komen in het hockey’