Reconstructie van het racistische incident in Groningen

In 2017 eindigt de degradatiekraker tussen de hockeysters van Groningen en Pinoké (1-1) in een rel na de wedstrijd. Twee donkere speelsters van Pinoké worden in de slotfase van de wedstrijd in de Hoofdklasse Dames bij elk balcontact begeleid door apengeluiden. De Steekneuzen zijn furieus. Groningen stelt een intern onderzoek in, maar slaagt er niet in daders te vinden. Een reconstructie.

April 2017. Een paar dagen voor de degradatiewedstrijd van Pinoké in Groningen wordt in Amstelveen coach Robert Justus per direct vervangen door Hans Oostindie, die hem pas een seizoen later zou moeten opvolgen. Met nog vijf wedstrijden te spelen wil de club uit het Amsterdamse Bos – op dat moment de nummer laatst van de ranglijst – er alles aan doen om degradatie uit de Hoofdklasse te voorkomen.

In Groningen is er altijd een twaalfde man, die hun hockeysters hartstochtelijk ondersteunt. Foto: Jacob Gunter

Zondag 9 april moet het gebeuren, op de Harener Holt. Rijendik staat het fanatieke Groningse publiek langs de kant, dat de vaak eenzame vertegenwoordiger van het noorden in het tophockey, als twaalfde man steunt. Oud-international Willemijn Bos gebruikt haar beroemde flats om in de negentiende minuut spits Pam van Asperen te bedienen, die van dichtbij de 1-0 op het scorebord zet. Pinoké moet wat terugdoen. Naarmate de doodsstrijd in de Hoofdklasse haar climax bereikt, wordt de wedstrijd steeds turbulenter.

Laura Marell krijgt in de 44^ste minuut een gele kaart na een fysieke overtreding, maar de thuisploeg weet niet van deze buitenkans te profiteren. Het zijn de bezoekers die op een gelijke stand komen, als Marjolein Ceulen van dichtbij de 1-1 binnen frommelt. Het is dan de 53^ste minuut. Bo Peijs van Pinoké krijgt diezelfde minuut nog een gele kaart, waardoor Groningen weer over een numerieke meerderheid beschikt, maar hier geen gebruik van kan maken.

De meeste supporters staan aan de kant van het clubhuis, om hun team naar klassebehoud te schreeuwen, en ervoor te zorgen dat het team zelfs de play-outs tegen degradatie ontloopt. De 19-jarige Marell staat rechtsachter. In de tweede helft speelt de donkere hockeyster aan de kant van het clubhuis, waar de grootste deel van de aanhang van Groningen staat. Aan de andere kant van het veld bevinden zich de dug-outs, waar de coaches Marc Materek en Hans Oostindie nerveus de wedstrijd volgen.

Rechtsachter Marell verdedigt fel in Groningen en krijgt ook een gele kaart. Foto: Jacob Gunter

De speelsters beleven dieptepunt in hun carrière

Marell heeft haar hele jeugd bij SCHC in Bilthoven gehockeyd, waar zij is opgegroeid. Zij stapt in de senioren over naar Pinoké. Het blijkt een tussenstation, voordat ze drie seizoenen bij Laren zal spelen. Marell is geadopteerd uit Haïti. Haar ouders staan langs de lijn, net als haar familie uit Groningen. Als de degradatiewedstrijd zijn kookpunt bereikt, gebeurt er in de Groningse heksenketel, wat ze nog nooit heeft meegemaakt op een hockeyveld. Ze bestempelt het als het dieptepunt in haar hockeycarrière.

‘Ik hoorde gewoon apengeluiden als ik de bal had. Dit kan echt niet, dacht ik. In mijn beleving was het zo hard, dat iedereen het heeft gehoord. Maar er werd niets mee gedaan. Volgens mij ging het om mannenteams die daar langs de kant aan het drinken waren’, zegt Marell over dat incident.

De dan 22-jarige Marjolein Ceulen, de aanvaller van Pinoké, weet ook niet wat er gebeurt. Zij heeft een Maleisische moeder en een Nederlandse vader en noemt zichzelf altijd gekscherend Bounty: ‘Donker van buiten, wit van binnen.’ Elke keer als zij de bal aanraakt, hoort ook zij apengeluiden. ‘Dat was zo heftig. Ik heb het nog nooit op zo’n manier meegemaakt. Laura was duidelijk uit haar spel. Ik was van mijn apropos’, vertelt Ceulen, die tegenwoordig in Australië hockeyt.

De apengeluiden overvallen aanvaller Ceulen, waardoor ze verstijft. ‘Als ik terug kon naar dat moment, zou ik naar de scheidsrechter lopen en stoppen met hockey. Het was, toen de wedstrijd was afgelopen, ook geen prettig gevoel om door het hek van het veld langs de supporters van Groningen te moeten lopen.’

Marjolein Ceulen op archieffoto, in wedstrijd tegen Amsterdam. Foto: Frank Uijlenbroek

Pinoké is witheet na de wedstrijd

Ceulen houdt zich ondanks haar verdriet verder afzijdig, want zij wil – op 22-jarige leeftijd – zoals altijd stoer zijn en zich niet laten kennen door het racisme. Haar ernstig zieke vader is net die week geopereerd, dus ze heeft wel andere zaken om zich druk over te maken.

De wedstrijd eindigt in een 1-1 gelijkspel. Een paar weken later degradeert Pinoké uit de Hoofdklasse. Na de bizarre slotfase begint er een nieuwe strijd tussen de clubs.

De betraande tiener Marell wil na de verhitte kraker niet door het hek van het veld langs supporters lopen, dus zoekt zij linea recta haar familie op. Een deel van haar familie hockeyt zelf bij Groningen en is daarom extra geëmotioneerd van de apengeluiden. Marc Materek, de coach van Groningen, vraagt aan de donkere hockeyster wat er gebeurd is. De nieuwbakken Pinoké-coach Hans Oostindie troost zijn speelster. De begeleiding van Pinoké is witheet en zoekt verbaal de confrontatie met de mensen van Groningen.

Materek probeert als intermediair te fungeren. ‘Ik zag geëmotioneerde mensen van Pinoké in het clubhuis. Dat wil je niet voor honderden mensen oplossen. Dan probeer je elkaars emotie te begrijpen in de bestuurskamer. Martin (Robaard, voorzitter, red.) heeft het verder bestuurlijk afgehandeld.’

Oostindie: ‘We zijn boos geworden. Ik til heel zwaar aan dit soort dingen. De voorzitter van Groningen deed het in mijn ogen makkelijk af. Hij vond het moeilijk om die jongens, de beruchte twaalfde man bij Groningen, terecht te wijzen. Hij voelde de bui al hangen en wilde niet een bepaald stempel krijgen als club. Ergens logisch, maar zo gaat het vaker natuurlijk.’

Ook Belle van Bree, de teammanager van Pinoké, heeft moeite met de eerste reactie. Groningen wil in haar ogen in eerste instantie niets doen, omdat niemand verder de geluiden gehoord heeft. ‘Ik had niet het idee dat het incident serieus werd genomen. Daar ben ik erg van geschrokken’, blikt Van Bree terug, die nu aangeeft dat ze weer boos en emotioneel wordt als ze terugdenkt aan die zondag.

Het ging er heftig aan toe, op 9 april 2017. Foto: Jacob Gunter

Groningen startte een intern onderzoek

Anno 2020 blijkt bij navraag dat andere betrokken geen apengeluiden hebben gehoord. Verdedigers Dana Luijkx en Frédérique Malefason van Pinoké hebben tijdens de wedstrijd niets gehoord. Willemijn Bos van Groningen ook niet. Fotograaf Jacob Gunter, die achter het goal zat, heeft niets anders gezien dan een degradatiewedstrijd, op het scherp van de snede, laat hij desgevraagd weten. Ook de scheidsrechters hebben er niets van vernomen. Anders hadden ze het spel stil moeten leggen.

Oud-voorzitter van Groningen Martin Robaard spreekt deze week op heldere toon over het incident. Het incident en het onderwerp liggen gevoelig. ‘Racisme wordt door iedereen verafschuwd, laat dat duidelijk zijn. Elk woord moet je wegen’, weet Robaard.

Martin Robaard links, geflankeerd door Rubert Homan en Leon Fock (rechts) op de haringparty in Groningen, 2015. Foto: Sportgroningen

Robaard stond aan de kant van het clubhuis, maar ook hij heeft de apengeluiden niet gehoord. De voorzitter wordt na de wedstrijd overdonderd door de heftige reacties van de club uit Amstelveen. De voorzitter is zelf in de veronderstelling dat, als er iets was gebeurd, de speelsters tijdens de wedstrijd wel aan de bel hadden getrokken.

‘Pinoké kwam het clubhuis binnenstuiven, vol emotie. Die teammanager zei dat speelsters van Pinoké racistisch waren bejegend. Wij moesten meteen van alles doen. Wij stonden met de mond vol tanden. Het is een aantijging die ons diep getroffen heeft.’

Laura Marell als speeltser van Laren. Rechts Mabel Brands (Kampong) na de hockey hoofdklasse competitiewedstrijd dames: Kampong-Laren. Foto: Koen Suyk

Als Groningen mensen had opgespoord, waren ze geroyeerd

Het bestuur van Groningen worstelt vanaf die negende april met het dilemma. Met andere bestuursleden van Groningen gaat Robaard op onderzoek uit. Hij vangt bot. Alle hockeysters van Groningen Dames 1 antwoorden ontkennend, op de vraag of ze tijdens de wedstrijd apengeluiden hebben gehoord. ‘Wij hebben mensen aan de kant van het clubhuis geïnterviewd. Mensen die wij als neutraal beschouwen. In alle gevallen werd er ontkennend geantwoord. Niemand had iets vernomen. Natuurlijk moest de onderste steen boven, maar wij hebben dat niet voor elkaar gekregen. Niemand heeft wat gehoord. Ik zeg niet dat het niet gebeurd is, maar wij kunnen het niet bewijzen. Het is evident dat Groningen dit niet tolereert. Natuurlijk wilden wij weten wie de schuldigen waren. Dan waren die mensen geroyeerd.’

Bij het terugkijken van de beelden en het harder zetten van het volume, worden de mensen van Groningen niet wijzer, zegt de oud-voorzitter. De camera stond aan de kant van de dug-outs en niet aan de kant van het clubhuis.

Robaard verzucht: ‘We konden er gewoon niet achter komen wie het waren.’

De oud-voorzitter vertelt dat hij contact had met de KNHB en dat er een e-mail is gestuurd naar Pinoké met excuses. Maar Robaard weigert Groningen te zien als club met racistische trekjes. Toen de KNHB hem vroeg een e-mail naar alle leden te sturen, om te melden dat de club racisme veroordeelt, vond hij dat een stap te ver gaan. Omdat het om een paar rotte appels ging, op een groot ledenbestand, wilde hij niet iedereen over een kam scheren.

KNHB

Een woordvoerder van de KNHB laat weten zich dit nare voorval ook te herinneren: ‘Destijds heeft de KNHB naar aanleiding van dit incident, waarvan overigens geen melding was gemaakt op het wedstrijdformulier, contact gehad met de besturen van beide verenigingen. Aan Groningen is gevraagd te onderzoeken wat er precies gebeurd was. Toen bleek dat het door Groningen uitgevoerde onderzoek geen duidelijkheid opleverde, heeft de KNHB Groningen verzocht via haar website aan haar leden en toeschouwers duidelijk te maken dat Groningen dergelijk gedrag niet tolereert op haar velden. Vanwege het ontbreken van bewijsmateriaal was het immers niet mogelijk personen individueel op dit incident aan te spreken. Groningen heeft er destijds voor gekozen aan dit verzoek van de KNHB geen invulling te geven om haar moverende redenen.’

Vanaf 12:52 is de bewuste wedstrijd in samenvatting te zien. Beelden: Ziggo

Toch keerde Marell weer terug op de Harener Holt

De getroffen hockeyster Marell heeft het incident niet willen opblazen. ‘Naast een e-mail aan Pinoké hebben we er verder zelf niets meer van gehoord. Natuurlijk raakte het me, maar het was ook mijn familie die erg boos was. Ik heb verder in mijn carrière weinig slechte of racistische dingen ervaren in het hockey. Ik heb bij ons op het hockeyveld nooit hoeven zeggen: jongens, kom op, ho dit kan echt niet.’

Marell is wel blij dat er nu meer aandacht voor racisme komt, met de ervaringen van international Terrance Pieters en hockeycoach Siegfried Aikman, die naar buiten zijn gekomen over racisme in het hockey. Toen ze later bij Laren speelde, keerde ze gewoon terug op de Harener Holt. Ze had er geen raar gevoel bij, zegt ze. Marell koestert geen wrok, ze wilde het incident achter zich laten.

Nu racisme steeds meer een onderwerp is sinds de dood van George Floyd in Amerika, volgen er steeds meer openbaringen van sporters die eerder zwegen over het racisme dat ze in het verleden meemaakten en waar ze nog steeds mee te maken hebben. Hockey.nl had naar aanleiding van het onderwerp op social media de vraag gesteld, of hockeyers weleens last hadden van racisme. Daar kwamen best wel wat reacties op en dit incident kwam nadrukkelijk naar voren. Voor dit artikel heeft hockey.nl uiteindelijk elf betrokkenen gesproken.

Pinoké krijgt in de slotfase nog een strafcorner tegen, die niet door Groningen wordt benut. Foto: Jacob Gunter

Racisme is moeilijk aantoonbaar

Hoewel het een eenmalig incident betreft, gaat zondag 9 april 2017 voor de donkere Marell en Ceulen de boeken in als het dieptepunt van hun hockeycarrière. Behalve de twee speelsters heeft niemand apengeluiden gehoord. Het lijkt op wat international Seve van Ass bij Studio Sport vertelde, over het racisme waar zijn teamgenoot bij Oranje Terrance Pieters regelmatig te maken heeft. ‘Ik heb me nooit gerealiseerd dat er iets speelde. Het was echt een eyeopener. Ik heb dat nooit geregistreerd. Ik vind het fijn om het nu te weten, omdat we hem nu kunnen helpen en voor hem op kunnen komen.’

Peter Hortelanus was die zondag in 2017 de assistent-coach van Pinoké. Het tumult na de wedstrijd kan hij zich goed herinneren. ‘Laura en Marjolein waren diep in hun ziel beledigd, het is goed dat we het er nu over hebben. Ik heb zelf vroeger ook gehockeyd. Dan kreeg ik door uitsupporters stiekem bier over me heen gegooid of werd ik ‘kale’ genoemd. Beledigingen, en ook racisme, zijn vaak vilein en moeilijk aantoonbaar.’

Lees hier meer

• In witte hockeywereld leerde gediscrimineerde Aikman zich te ‘verwitten’
• Pieters, Scheepstra, Van Ass en Landbrug op televisie over racisme
• HC Feijenoord: ‘Hockeysport op goede weg, maar racisme is er nog
• ‘Er mag meer kleur komen in het hockey’