Topcoach Masterclass: Paul van Ass over ‘de staat van bevrijding’

In de serie ‘Topcoach Masterclass’ delen topcoaches hun lessen. Vandaag Paul van Ass (59), voormalig bondscoach van het Nederlands elftal, dat zilver won op de Olympische Spelen van Londen en het WK in Den Haag. Van Ass is coach van HGC en de voorzitter van NLCoach, de belangenbehartiger van Nederlandse coaches en trainers.

Londen 2012, de weg naar het zilver, via de magische 9-2 winst in de halve finale op Groot-Brittannië. Dat was een team in de staat van bevrijding, vindt Van Ass. ‘Je voelt het als er spelvreugde is. Dat er vrijheid van handelen is, zonder dat het ongestructureerd of ongedisciplineerd is. Vrijheid binnen gecreëerde kaders. Dat is het échte werk. Het is een hele rit om dat te bereiken als coach. Soms lukt het niet. Maar als je het bereikt, dan voel je het als team. En dan voelt het publiek dat ook.’

Paul van Ass staat bekend als spektakelcoach. Maar als Van Ass over het vak coachen praat, komen in het begin van het gesprek vooral de woorden ‘discipline’ en ‘structuur’ voorbij. Want de voormalig bondscoach weet dat een team pas bevrijding kan bereiken, als aan veel voorwaarden is voldaan. Hieronder de route van Van Ass richting de ‘staat van bevrijding’.

Paul van Ass spreekt zijn ploeg HGC toe, seizoen 2018-2019. Bron: Willem Vernes

Basisafspraken

Van Ass: ‘Het begint met de basisafspraken die je met elkaar maakt, op welk niveau je ook speelt. Daar moet je zorgvuldig in zijn. Vind je bijvoorbeeld dat je twee keer per week moet trainen? Als je een keer niet komt op de training, speel je dan minder op zondag? Staat daar een sanctie op? Daar moet je met elkaar goede afspraken over maken. Als coach bewaak je dat proces.’

Structuur

‘Wat is het basisprincipe van het team? Hoe wil je spelen en in welke formatie? Waar wil je op het veld een overtal creëren? Vorig seizoen had ik bij HGC Ashley Jackson en Seve in het centrum staan. Dat was lachen, want een van die twee creëerde door de as een overtal. Omdat Jackson er nu niet meer is, moest ik aan het begin van het seizoen puzzelen. Daarom spelen we bij HGC nu weer 4-3-3 en maak ik meer gebruik van opkomende links- en rechtsachters, om overtallen te spelen.’

‘Structuur betekent ook afspraken maken over wat je doet als je de bal niet hebt. Hoe je halfcourt staat en je een kant dichtzet. Daar maak ik video’s van. Dat zijn overigens niet de dingen waar ik als coach het meeste plezier uithaal. Als de structuur staat, zorg je dat je het team aan de bal doelgericht is en dat je techniek en snelheid kunt inzetten. Je spelers moeten loeren op de momenten dat ze gas kunnen geven.’

‘Als coach probeer je langs de zijlijn de beoordeling weg te halen van het spel. Iemand slaat naast. Dat is zoals het is. Dat is soms moeilijk. Dan moet je niet de stervende zwaan acteren naar het publiek toe. Overdrijf daar niet in, maak er geen toneelstuk van. Trek jezelf uit die concentratiecirkel. Vanuit zelfbeheersing en teamdiscipline kom je juist in een staat van bevrijding. Niemand moet zeuren, ook de coach niet. Concentreer je op de volgende bal.’

HGC-aanvoerder Seve van Ass (de zoon van Paul van Ass) en doelman Sam van der Ven zijn dolgelukkig na het behalen van het EHL-ticket. Foto: David van Haren.

De functie van de coach

‘Als coach zorg je ervoor dat er geen prestatieverlies is. Je probeert de potentiële prestatie eruit te halen. In mijn beleving is een topcoach iemand als Jürgen Klopp (Liverpool), José Mourinho (Tottenham Hotspur) of Josep Guardiola (Manchester City). Die halen niet alleen uit wat erin zit, maar boeken zelfs prestatiewinst. Die kunnen het potentieel met vijf procent oprekken.’

‘Iedere hockeyer speelt zijn eigen inner game (boek van auteur Timothy Gallwey, over visualiseren en het niet veroordelen van je eigen acties, red.). Gallwey heeft het over de ratio dat het talent beoordeelt. Daar moet de speler los van komen. Daar zit voor mij de bevrijding. Ik ben als coach altijd op zoek om een team in een staat van bevrijding te krijgen. Dan heb ik mijn werk goed gedaan. Met HGC waren we dit seizoen, ondanks een moeizame start, goed op weg. Maar het lukt niet altijd. Bij het WK van 2014 waren we zeker niet in een staat van bevrijding. Er was te weinig voorbereidingstijd, en ik had er voor het toernooi al zelf uit moeten stappen. De randvoorwaarden waren niet goed. Dat toernooi was inspanningsfysiologisch een ramp.’

Slide uit de presentatie van Paul van Ass. ‘Liberation, release and play…!’

Veiligheid   

‘Als jij als coach zegt: 1 op 1 in de aanval is altijd gaan voor de actie. En je scheldt de aanvaller de huid vol als hij de bal verliest, dan is het over. Dan heb je minimaal drie weken nodig om het vertrouwen weer te herstellen. Ik zie het bij jeugdteams. Dan zeggen coaches tegen hun spelers dat ze zich vrij moeten voelen. Maar als spelers de bal verliezen gaan ze moeilijk doen. Ga als coach niet meteen schreeuwen vanaf de kant als dingen niet lukken. Dat is niet veilig voor de spelers.’

‘Sommige coaches kunnen het niet aan als hun topspelers het anders zien. Die pikken dat niet en voelen zich in hun kennis en kunde aangetast. Terwijl je als coach ook moet durven zeggen dat je iets niet weet. In echte communicatie is er ruimte voor kritiek op jou als coach.’

‘Een voorbeeld van veiligheid is Vali (Valentin Verga, red.) in Londen. Die kwam tijdens het toernooi naar me toe, want hij haalde de eerste wedstrijden niet zijn niveau. Hij is extravert. Als er 20.000 man naar hem kijken in het stadion, treedt hij buiten zijn lichaam. Terwijl hij in zijn intuïtie moet komen. Al pratende hadden we bedacht dat hij tijdens het volkslied heel hard met zijn voet in het kunstgras moest duwen. Net zo hard dat het pijn deed. Dan kwam hij fysiek weer in zijn lichaam. Coachen is maatwerk. Bij een introverte speler werkt het weer anders. Tegen zo’n speler zeg je: kijk eens naar al die mensen in het stadion. Die komen voor jou. Geniet ervan, laat alles toe en gebruik die energie. Dat is het tegenovergestelde van wat je tegen een Valentin moet zeggen.’

Huldiging hockey mannen die zilver wonnen tijdens de Olympische Spelen. Foto: Koen Suyk

Verbondenheid

‘Als je voor elkaar krijgt dat winnen met elkaar mooier is dan goed spelen voor jezelf, dan is er de verbondenheid die je zoekt. Dat bereik je door de spelers kennis te laten maken met de cultuur van een team en een club, en met elkaar. Aan het begin van dit seizoen bij HGC heb ik iedereen gevraagd zijn persoonlijke verhaal uitgebreid te delen. Heb je broers, zussen, wat brengt je hier? Wat verwacht je van het seizoen? Wat verwacht je van jezelf? Dat is best moeilijk te organiseren. Wij gingen een weekend naar Wenen en begonnen met praten op Schiphol. Het duurde best lang als iemand eenmaal het woord nam. Spelers spraken ook voor het ontbijt, na een wedstrijd, voor het diner. We haalden dat weekend de 25 spelers niet eens. Maar als je weet wat de ander drijft, krijg je betrokkenheid.’

‘Het eerste seizoen met HGC hadden we een lang weekend in Mannheim alleen maar sociale avonden met elkaar. Spelletjesavonden, waar iedereen zichzelf kon zijn en waar er liters bier doorheen gingen. Kenta (Tanaka, red.) begon toen elke teambespreking in het Japans te zingen. Het feit dat hij zich zo vrij voelde om dat te doen, zegt genoeg. Dit seizoen hebben we persoonlijkheidsprofielen (testen met verschillende kleuren over verschillende persoonlijkheden, red.) met elkaar gedaan. Je hoeft echt geen vriendenteam te zijn. Er moet wel begrip voor elkaar zijn. Weten waar de ander vandaan komt en wat zijn missie is.’

‘In de halve finale van de Olympische Spelen zag je tegen Engeland de verbondenheid in de manier waarop het team juichte na de 7-1 van Floris Evers. Het team was bezig om hem in de spotlights te zetten. Het was een uiting van teamvreugde. Omdat ze het hem gunden. Als aanvoerder stak hij zoveel energie in iedereen om zich heen. Hij was veel meer extern gefocust, dan zorgen dat hij zelf de ster van de show was. Hij miste in de poulewedstrijd tegen Korea een backhand, terwijl hij al voorbij de keeper was. Hij baalde, maar iedereen voelde met hem mee. Ze zeiden: jij bent zo’n mooie captain, wij gaan voor jou die halve finale winnen.’

De ontlading van Floris Evers, tijdens de halve finale van het olympische hockeytoernooi Nederland en Groot Brittannie (9-2). Foto: Koen Suyk

De staat van bevrijding

‘Tijdens de Olympische Spelen van Londen was er bevrijding. Dat heeft veel werk gekost en betekende continu het proces bewaken. Bij de club is het makkelijker om een staat van bevrijding te bereiken. Bij Oranje heb je minder tijd met elkaar. De spanning is hoger. Spelers zijn bang om hun plek te verliezen, de pers zit er bovenop. Maar we hadden hard gewerkt om die jongens duidelijk te maken wat we willen, wat de structuur was en hoe we wilden spelen. Een voorbeeld hiervan is de blijdschap van Robbert Kemperman, toen hij vijf minuten voor tijd tegen Nieuw-Zeeland de 5-1 scoorde. Niemand snapte waarom we zó gedreven waren om die vijfde goal te maken.’

‘Maar wij hadden afgesproken dat we liever een wedstrijd wonnen met 5-2 dan met 2-1. Je maakt altijd wel een foutje. Dus moesten we ons concentreren op vijf doelpunten scoren en er niet meer dan twee tegen krijgen. In die poulewedstrijd kwamen we 0-1 achter, maar we bleven gaan. Wij wilden aan onszelf bewijzen dat we onze norm konden halen. Tegen Nieuw-Zeeland speelden we definitief de schroom van ons af. Dat was het turning point in het toernooi. Daarna ging dat toernooi echt lopen. De jonge gasten stalen echt de show. Dat was ook interessant. Dat we de finale van Duitsland verloren is klote. Je krijgt niet altijd wat je wilt. Dat was sneu en deed pijn. Sport is niet altijd eerlijk. Het proces daarentegen is wel altijd eerlijk.’

Robbert Kemperman heeft de stand op 5-1 gebracht, tijdens de Olympische hockeywedstrijd tussen Nederland en Nieuw -Zeeland (5-1). Foto: Koen Suyk

Lees ook deze Topcoach Masterclass

• Jeroen Delmee legt de zone-verdediging uit