Xan de Waard: ‘Samen met Terrance realiseer ik me nog meer mijn privileges’

Hij baarde opzien met een interview in de Volkskrant waarin hij zijn ervaringen deelde over racisme in het hockey. Als zijn vriendin zag zij jaren van dichtbij zijn worsteling, de pijn die hij verbeet en weglachte. In een duo-interview kijken de Oranje-internationals Terrance Pieters (15 caps) en Xan de Waard (151 caps) terug op de afgelopen jaren, de (tv-) interviews en de racisme-discussie. ‘Er is een last van me afgevallen nu het taboe eraf is.’

Terrance, had je verwacht dat jouw verhaal in De Volkskrant zoveel los zou maken?
Terrance Pieters: ‘Ik had wel gehoopt dat het interview veel los zou maken, maar niet verwacht dat het zoveel aandacht zou krijgen in andere media en programma’s. Ik wilde mensen inzicht geven hoe het racisme voor mij is geweest, maar ook anderen inspireren zich uit te spreken. Ik had vooraf twijfels of ik mijn verhaal moest vertellen. Xan zei tegen mij: dit is een goed moment. Misschien had ik dat duwtje nodig.’

Xan de Waard: ‘Je wist ook: als jij het niet doet, wie doet het dan wel in de hockeywereld?’

Hebben jullie van tevoren besproken wat je ging zeggen?
Pieters: ‘Ik had precies bedacht wat ik wilde zeggen, welke woorden ik wilde gebruiken. En vooral hóe ik de boodschap wilde overbrengen: rustig. Ik heb gezien hoe anderen zich erover hebben uitgesproken, soms met emotie, woede, boosheid. In mijn optiek wordt dan minder op de boodschap gelet, maar meer op de emotie of de vorm.’

De Waard: ‘Witte mensen voelen zich dan aangevallen. Ze luisteren niet meer naar de inhoud.’

Xan, hoe heb jij naar de media-optredens van Terrance gekeken?
De Waard: ‘Ik heb altijd vertrouwen gehad dat Ter zijn boodschap goed zou overbrengen. Was nooit bang dat hij verkeerd zou overkomen. Ik weet hoe hij denkt. Ik weet dat hij mensen kan raken. Ik denk ook dat hij bij de juiste televisieprogramma’s zat.’

Pieters: ‘Ik wist eerst niet of ik wel op tv wilde. Later dacht ik: het kan de boodschap versterken. Ik heb van veel kanten aanvragen gehad, maar heel bewust voor M, Studio Sport en het Jeugdjournaal gekozen. Ik vond het spannend, maar het ging goed.’

Heb je veel negatieve reacties gehad?
Pieters: ‘Ik heb zelf weinig negatieve reacties ontvangen, maar ze wel gezien en doorgekregen van anderen. Ik wist vooraf niet hoe ik daarmee zou omgaan, maar ze hebben me weinig gedaan. Het was vooral een bevestiging hoe onwetend sommige mensen zijn en hoe nodig het is dat deze beweging nu gaande is.’

De Waard: ‘Jij was níet emotioneel, maar ik wel. Ik dacht meteen: exposen die lui. Maak een screenshot en zet ze op je Instagram. Ik dacht echt: hoe durf je!’

Terrance Pieters en Xan de Waard bij het Olympisch Stadion. ‘Ik heb zelf weinig negatieve reacties ontvangen, maar er wel veel gezien en doorgekregen van anderen. Het was vooral een bevestiging hoe onwetend sommige mensen zijn en hoe nodig het is dat deze beweging nu gaande is.’ Foto: Koen Suyk

Relatie

Sinds de dood van George Floyd in Amerika woedt in heel Nederland de discussie over racisme. Is dat een onderwerp waarover jullie in je relatie veel hebben gesproken?
De Waard: ‘Racisme is nooit een taboe geweest. We hebben vanaf het begin van onze relatie altijd over ongelijkheid gesproken. We discussiëren erover, lezen erover en bezoeken samen exposities over slavernij. Ik was er al in geïnteresseerd voordat ik Terrance leerde kennen. Ik had het geluk dat ik in Wageningen ben opgegroeid. Die stad is redelijk multicultureel. Ik heb daardoor altijd vrienden van een andere afkomst gehad en werd al vroeg geconfronteerd met ongelijkheid.’

Kun je daar een voorbeeld van geven?
De Waard: ‘Ik reed in die jaren veel op een scooter, maar ben slechts één keer aangehouden. Dat was toen ik een Marokkaanse vriend achterop had. Ik voelde meteen waarom ik was aangehouden. Ik heb tegen die agenten gezegd: Ik ben nog nooit aangehouden en nu wel, waar ligt dat aan denkt u?
Toen hebben ze ons meteen laten gaan.’

Pieters: ‘Jij bent daarin veel feller dan ik.’

De Waard: ‘Ik maak veel meer heisa. Toen we samen een keer uitgingen, kwam ik wel binnen en Terrance niet. Zelfs niet toen ik zei dat we een koppel zijn. Ik ben meteen naar de politie, die langs kwam lopen, gestapt. Dat haalde niets uit, maar zo ben ik.’

Pieters: ‘Mij lukt het ook niet altijd om rustig te blijven. Ik herinner me een voorval in café Het Paardje in Amsterdam. Daar komen op zondag na de wedstrijd veel hockeyploegen. Het is er vrij klein. Toen ik een keer tegen een jongen van een ander team aanliep, zei hij: kijk uit zwart joekel. Ik werd woedend. Dat was niet de setting waarbij ik dacht: laat ik die jongen eens rustig uitleggen waarom zijn woordkeuze niet goed is.’

Xan de Waard: ‘Ik vind dat we zoveel sterker kunnen staan als wij ons als witte mensen open stellen en niet aangevallen voelen. Gewoon niet. Dat we een keer gaan luisteren. Er gewoon over nadenken, ons proberen in te leven.’

Xan, is jouw kijk op racisme, op ongelijkheid in Nederland veranderd sinds je een relatie met Terrance hebt?
De Waard: ‘Ja, sinds we samen zijn, realiseer ik me nog meer welke privileges ik heb. Daar denken wij witte mensen nooit over na. Wij realiseren ons niet de bevoorrechte positie waarin wij verkeren. Wij denken dat dat wel meevalt. Een vriendin van mij die moslima is, is pas begonnen met het dragen van een hoofddoek ná haar stage in Groningen. Met hoofddoek is dat toch lastiger.
Als Terrance en ik samen een winkel binnen gaan met onze hoodie aan, loop ik gewoon door. Daar denk ik niet bij na. Terrance zet zijn capuchon af en groet uitgebreid de medewerker. Zo van: ik kom hier alleen maar om te kopen.’

Pieters: ‘Dat gaat vanzelf. Net als dat ik altijd heel beleefd wil doen bij een eerste kennismaking. Ik wil direct elk vooroordeel wegnemen.’

Racisme

Als je discriminatie niet aan den lijve hebt ondervonden, is het moeilijk voor te stellen hoe dat voelt. Voel jij dat wel?
De Waard: ‘Ik denk dat dat niet kan tot je het zelf hebt meegemaakt. Maar ik denk wel dat je je kunt inleven hoe dat kan zijn. Dat geldt overigens niet alleen voor racisme, maar bijvoorbeeld ook voor seksisme op de werkvloer, equal pay, dat vrouwen hetzelfde betaald krijgen als mannen. Hoe mooi zou het zijn dat niet alleen vrouwen, maar ook mannen daarvoor vechten. Het is toch een probleem van ons allemaal? Als je dat vertaalt naar de discussie over racisme, dan vind ik dat we zoveel sterker kunnen staan als wij ons als witte mensen open stellen en niet aangevallen voelen. Gewoon níet. Dat we een keer gaan luisteren. Er gewoon over nadenken, ons proberen in te leven. De discussie is niet: jij bent een racist. Maar: er bestaat racisme, dat moeten we samen aanpakken.’

Begrijp jij dat witte mensen zich aangevallen voelen?
De Waard: ‘De eerste reactie die mensen geven, is: ik heb donkere vrienden of ik heb een donkere vriend, dus ik ben zo niet en ga me er niet eens mee bezig houden. Maar dat is precies het probleem. Ik denk dat we door de media al een bepaald beeld meekrijgen dat ons vormt. We groeien daarmee op. Bijvoorbeeld door kinderboeken waarin het woord neger staat als aanduiding voor een donkere man. Als mensen daarop dan worden gecorrigeerd, denken ze: het is toch niet mijn schuld dat ik dat zeg?’

Pieters: ‘In het systeem, in het onderwijs zit op de lange termijn ook de oplossing. Maar voor het individu zit denk ik de oplossing in het empathisch opstellen ten opzichte van de ander. Door mijn ervaringen te delen en te vertellen wat het met me heeft gedaan, hoop ik dat ze denken: Als ik dat mee zou maken, zou ik dat ook vervelend vinden.’

Xan corrigeerde hiervoor wel, maar ik bijna niet bij het Nederlands team. Dat is eigenlijk gek.' Terrance Pieters

De Waard: ‘Het zou mooi zijn als alle mensen zich kunnen inleven en ze dit meegeven aan hun kinderen. Maar als de kinderboeken niet veranderen, heeft dat geen nut. Het moet een samenspel zijn. Ook in het onderwijs. Ik heb geleerd dat de Gouden Eeuw een pure heldendaad is geweest. Zo is Nederland rijk geworden. De schaduwkant wordt niet belicht. Ja, we hebben aan mensenhandel gedaan.’

Pieters: ‘Niet wat de sociologische gevolgen kunnen zijn op de huidige maatschappij. Die heb ik nooit geleerd. Die zijn best heftig.’

De Waard: ‘Om je echt te kunnen inleven, moet je ook de geschiedenis kennen. Moet je weten waarom het zo diep in de Nederlandse maatschappij zit. Hoe diep het probleem is. Om dat op te lossen, moet er fundamenteel iets veranderen. We gaan het probleem pas echt aanpakken als de witte gemeenschap deze discussie gaat ondersteunen.’

Xan de Waard in actie voor Oranje. Foto: Willem Vernes

Heb jij racisme bespreekbaar gemaakt bij de clubs waar je speelt?
De Waard: ‘Ik corrigeer ook ploeggenoten op hun taalgebruik, hun mening, hun humor. Maar krijg dezelfde reacties als Ter. Ook bij mij schieten ze in de verdediging. Er is nooit iemand die zegt: Je hebt gelijk, het kan niet dat ik dit zeg. Als ik erbij ben, gebruiken ze vaak het woord niet meer of kiezen andere woorden. Of ik hoor: dat kun je niet zeggen, want Xan is erbij. Ik denk dan: die corrigerende opmerkingen van mij werken dus niet.’

Pieters: ‘Mensen denken ook dat jij je alleen uitspreekt omdat je een donkere vriend hebt. Terwijl jij er al mee bezig was, voordat wij een relatie kregen.’

Oranje

Terrance heeft racisme openlijk bespreekbaar gemaakt bij de Nederlandse mannen. Heb jij dat ook bij de Oranje Dames gedaan?
De Waard: ‘Na het verhaal van Terrance reageerden ze: hij heeft wel mijn ogen geopend. Daarvoor heb ik in het Nederlands team ook wel meiden gecorrigeerd als ze iets zeiden.’

Pieters: ‘Jij corrigeerde hiervoor wel, maar ik bijna niet bij het Nederlands team. Dat is eigenlijk gek, hè,’

De Waard: ‘Soms dacht ik: kom op man! Aan de andere kant snap ik ook wel hoe die wereld werkt. Je hebt je ooit wel uitgesproken maar toen schoten ze in de verdediging. Zeiden ze: zo bedoel ik dat niet. Of een beetje zoals Johan Derksen: dan kan ik nooit meer een grap maken. Je stond ook alleen. Op een gegeven moment stop je met reageren. Je weet ook niet wat je ermee aanricht. Die onderdrukking, dat je niet meer durft te zeggen dat dit jouw grens overschrijdt, is eigenlijk het ergste.’

'Ik schaam me dat ik mijn platformen met veelal witte volgers niet eerder heb ingezet om kennis over racisme te delen.' Xan de Waard

Doen de spelers van het Nederlands Elftal anders tegen je na het interview?
Pieters: ‘Ze zijn empathischer, maar doen niet echt anders. Ik merk wel dat de spelers bij Oranje nu andere woorden kiezen dan vroeger. Dat vind ik positief. Dat betekent voor mij dat ze zich er bewust van zijn geworden. Als ze nu iets roepen wat me pijn doet, zeg ik dat wel. Ik sta sterker in mijn schoenen. Er is een last van me afgevallen nu het taboe eraf is. Ik hoef niet meer te lachen om een grap die me pijn doet. Die gedachte vind ik best wel chill.’

View this post on Instagram

Using my platform. A friend asked me why I was staying silent. I had no answer, I’ve stayed silent all the other times. He made me aware that I’m part of the problem, if I’m not even using my platform to raise awareness among my white followers. The excuse for my silence before is because I see people on Instagram playing the part they think they should play. It is easy to say and post that you care, and that you don’t understand, but that you want to help end racism. What are you actually doing? How many times do you think of (your) white privilege, racism and oppression? Are you even aware? Do you act or intervene or correct others? Posting on Instagram is not enough. Educate yourself, read and listen. I will continue to read, to listen and to educate myself. I will use and continue to use my platform to take responsibility. I will continue to address racism, injustice, and oppression. I will continue to address white supremacy and white privilege. I will continue to educate my white friends, family and teammates. I will start to use my social media platform to raise awareness. #blackouttuesday ✊🏿✊🏾✊🏽✊🏼✊🏻 🖤🤎🤍

A post shared by Xan de Waard (@xandewaard) on Jun 2, 2020 at 1:21pm PDT

Op BlackOutTuesday sprak je je op Instagram uit dat je niet meer zwijgend langs de kant zou blijven staan en jouw platformen gaat inzetten. Waarom deed je dat en hoe ga je dat doen?
De Waard: ‘Ik zag op BlackoutTuesday veel onwetende sporters die op hun Instagram een zwarte foto plaatsten. Zo van: ik heb mijn aandeel geleverd. Ik vind dat niet genoeg en realiseerde me daardoor nog meer hoe belangrijk het is dat kennis over racisme en privileges wordt gedeeld.
In alle eerlijkheid: eigenlijk schaam ik me er wel voor dat ik mijn platformen met veelal witte volgers daarvoor niet eerder heb ingezet. Ik deelde alleen hockeyfoto’s op Instagram.
Ik ben daar nu wel mee begonnen, deel nu ook covers van boeken die ik lees en filmpjes over onze geschiedenis. Maar ik vind het lastig. Veel kinderen volgen mij voor het hockey, maar ik wil ze ook wat meegeven. Als je echter als witte opkomt voor donkere mensen, word je al snel gezien als activist. Wat gebeurt er als ik meer mijn stem laat horen? Wordt mijn Instagram dan alleen gezien als activistenaccount? Ik blijf ook gewoon hockeyster.’

Rolmodel

Terrance, je hebt je nek uitgestoken door naar buiten te treden over racisme in het hockey. Wil je een rol blijven spelen in de discussie? Zie je jezelf als rolmodel?
Pieters: ‘Ik zou geen rolmodel willen zijn omdat ik donker ben in een overwegend witte sport. Dat vind ik geen overtuiging. Nelson Mandela is voor mij een rolmodel omdat hij ergens voor stond.
Ik heb soms het gevoel dat ze over mij zeggen: hij is de eerste donkere mannelijke speler in Oranje, dus laten we hem inzetten voor meer diversiteit in de sport. Begrijp me goed: ik wil me er wel voor inzetten, maar niet om die reden. Daar voel ik me niet heel fijn bij.’

Terrance Pieters deelt handtekeningen uit. Foto: Willem Vernes

De Waard: ‘Ik snap ook wel dat mensen zo denken. Het is toch gek dat ík ga staan voor diversiteit in de sport? Ik ben blond en wit. Maar ik snap ook dat je niet alleen een rolmodel daarin wilt zijn. Je wilt ook een rolmodel zijn, omdat je supergoed kunt hockeyen.’

Pieters: ‘Ik ben in eerste instantie gewoon hockeyer. Als ik een positieve bijdrage kan leveren dat daardoor meer gekleurde kinderen gaan hockeyen, zou dat fantastisch zijn.’