Op avontuur in Zimbabwe: van lichtissues tot volle stadions

In de serie ‘Buitenlands avontuur’ verhalen van Nederlandse hockeyers en coaches die over de landsgrens zijn getrokken. Deze keer duiken we in de reiskoffer van Remco Hartgers, hij was in 1995 negen maanden bondscoach van de dames van Zimbabwe.

‘Is dit niet iets voor jou?’ Het is februari 1995 als toenmalig technisch directeur van de KNHB, Gijs van Heumen, de vraag stelt aan Remco Hartgers.

Het gaat om een vacature van de Zimbabwaanse hockeybond voor het damesteam dat zich gaat voorbereiden op de All African Games, het Afrikaanse equivalent van de Olympische Spelen, die later dat jaar – in september – in Zimbabwe zullen worden gehouden.

Hartgers werkt op dat moment als speler/coach van Asvion uit Schiedam en is verantwoordelijk voor het districtsteam Zuid-Holland Jongens bij de bond. Maar een expeditie op het Afrikaanse continent trekt hem wel.

‘Natuurlijk heb ik er even over nagedacht. Zo’n avontuur aangaan doe je uiteindelijk ook als je nog redelijk jong bent’, zegt Hartgers, die op dat moment 31 jaar oud is.

Allereerste olympisch kampioen

Op hockeygebied speelt Zimbabwe nauwelijks een rol van betekenis. Slechts één keer trekt het land de hoofdrol naar zich toe. En die hoofdrol is zo verrassend dat het zeer waarschijnlijk is opgenomen als vraag in een Triviant-quiz. Want welk land won het allereerste olympische hockeygoud bij de dames? Ja, inderdaad. Zimbabwe.

In 1980 staat voor het eerst hockey voor dames op het olympisch programma. De Spelen in Moskou worden vanwege de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan geboycot door de toplanden, onder meer door Nederland. Om toch tot een deelnemersveld te komen wordt in allerijl het Zimbabwaanse team opgeroepen. Met een voorbereiding van minder dan maand grijpt de damesploeg, geheel bestaand uit speelsters van de witte minderheid, verrassend het goud voor Tsjechoslowakije en de Sovjet-Unie.

Dagblad Trouw van 1 augustus 1980

Als Hartgers vijftien jaar later voet op Zimbabwaanse bodem zet, is het succes van Moskou diep in het geheugen weggezonken. Na het goud heeft de damesploeg zich nimmer meer weten te plaatsen voor de Spelen of een WK.

Blij verrast

Het is dan ook de vraag wat hij in Zimbabwe zal aantreffen, maar bij aankomst wordt Hartgers blij verrast. Het land blijkt te beschikken over vier kunstgrasvelden. Twee in de hoofdstad Harare en twee in Bulawayo, de tweede stad van het land. Er is door Zimbabwe flink geïnvesteerd in de aanloop naar de All African Games.

Hartgers heeft een half jaar om het damesteam klaar te stomen voor het toernooi. Op zijn eerste dag als bondscoach wordt hij geconfronteerd met een groep van liefst 52 speelsters. ‘Er waren slechts acht donkere speelsters. De rest was wit.’

De hockeysport in Zimbabwe is een Britse aangelegenheid. De voormalige kolonisator heeft de sport net als rugby en cricket in Afrika geïntroduceerd. Daarom is het hockey het domein van de witte bevolking, hoewel zij een minderheidsgroep zijn in Zimbabwe. Dat heeft onder meer te maken met de positie van de witte bevolking, die financieel tot de beter gesitueerden behoren.

Al snel scheidt Hartgers het kaf van het koren en komt tot een groep van twintig speelsters. De acht donkere speelsters zijn afgevallen. Een speelster van Indiase afkomst heeft de schifting wel overleefd. De rest van het team is wit. Het leidt tot vragen van de media.

Remco Hartgers met Zimbabwe in Nederland. Foto: KNHB

‘Ik moest me verantwoorden waarom ik geen donkere speelsters had geselecteerd. Ik kies speelsters die in mijn ogen de besten zijn en de donkere speelsters waren naar mijn mening niet goed genoeg. Na het interview gaf de journalist toe dat hij de opdracht had gekregen dit te vragen.’

Van de bond ondervindt Hartgers in zijn rol als bondscoach naar eigen zeggen weinig bemoeienis. ‘Ze lieten mij de vrije hand.’ Maar op organisatorisch vlak moest Hartgers er bovenop zitten. ‘Je moest alles duizend keer checken en uitleggen.’

This is Africa

Hartgers geeft een voorbeeld: ‘Een keer was de veldverlichting niet aan. Ik heb gewacht. Gebeld. Niets. De volgende dag ben ik naar bondskantoor gegaan en gevraagd wat er aan de hand was. Als antwoord kreeg ik dat de straatverlichting bij het veld toch aan stond. Ja, ze zeggen dan: this is Africa. Op een gegeven moment geef je jezelf ook daaraan over.’

Om het damesteam zo goed mogelijk voor te bereiden op de All African Games traint de ploeg twee tot drie keer in de week en reist af naar Nederland voor een oefencampagne. De dames spelen tegen hoofdklassers, overgangsklassers en eersteklassers. Ook neemt Zimbabwe deel aan een tweedaags toernooi. ‘In dertien dagen speelden we elf duels. Van een modale eersteklassers ontwikkelden we ons in dat halve jaar naar een goede overgangsklasser, oude stijl; destijds het tweede niveau in Nederland.’

De reis naar Nederland wordt via crowdfunding bekostigd. Vlak voor de start van de All African Games komt er bij de bond een fonds vrij waardoor Hartgers met zijn dames vijf dagen naar Zuid-Afrika kan voor een oefenwedstrijd.

‘We hadden geen expliciete opdracht voor de All African Games, maar voor de status van Robert Mugabe (toenmalig president van Zimbabwe, red.) was het wel belangrijk zo veel mogelijk medailles te winnen.’

Potzegels van de 6th All African Games in Zimbabwe (1995).

Op het toernooi nemen de dames het op tegen Zuid-Afrika, Kenia, Namibië, Nigeria en Ghana. ‘Zuid-Afrika was veruit het sterkste team. De andere ploegen waren tactisch niet zo sterk, maar het was ook niet zo dat we elke wedstrijd met 12-0 wonnen’, zegt Hartgers.

Zilveren medaille

De dames van Zimbabwe winnen uiteindelijk een zilveren medaille. De ploeg moet zoals verwacht haar meerdere erkennen in de Zuid-Afrikaanse ploeg dat het goud pakt mede dankzij een 2-0 zege op het team van Hartgers.

Tijdens het toernooi geniet Hartgers van de ambiance. ‘Steeds meer mensen gingen zich interesseren voor hockey en leerden de regels van het spel kennen. Op een gegeven moment zaten er vijftienduizend mensen in het stadion. Ze zongen, dansten en zorgden voor een heerlijke sfeer. Het was een grote belevenis. Op die manier heb ik dat niet meer meegemaakt.’

Gedurende zijn verblijf in Zimbabwe wil Hartgers ook iets teruggeven zoals hij dat noemt. Hij zet projecten op voor kansarme kinderen. Op de scholen in de townships laat hij kinderen kennismaken met hockey. ‘Dat waren bijeenkomsten met vijftig, zestig kinderen. Het was mooi om al die kinderen bezig te zien, maar het zet je wel aan het denken. Je beseft dat we het in Nederland best goed hebben.’

Foto: Privécollectie Remco Hartgers

Na het toernooi zit zijn termijn als bondscoach van Zimbabwe erop. Hartgers kan aanblijven, maar besluit toch te vertrekken. ‘Na de All African Games moest de hockeybond zichzelf weer bedruipen. Er was gewoonweg te weinig geld. Dan wordt het ook moeilijk om progressie te boeken. Ik had door kunnen gaan, maar dan was ik alleen voor het avontuur gebleven.’

Nieuwe avonturen

Na Zimbabwe blijft het buitenland trekken. ‘Blijkbaar heb ik toch een drang naar avontuur en kan ik geen nee zeggen’. Hartgers is interim-coach van de Canadese dames (2003-2004), heeft de nationale herenploeg van Zwitserland (2006-2008) onder zijn hoede en is ook werkzaam in China (2015-2020). ‘Het is heel leuk om te zien hoe in andere landen wordt gehockeyd. Als bondscoach ben je bezig met enorm gemotiveerde mensen en dat haalt ook het beste in mij naar boven.’

De afgelopen decennia ziet ook Hartgers dat het met Zimbabwe sterk bergafwaarts is gegaan. Het land kent politieke onrust en beleeft economisch zware tijden. In 2000 ontstaat er een enorme inflatie. Op een bepaald moment kost een ontbijt in een restaurant 250 miljard dollar. Veel witte Zimbabwanen besluiten het land de rug toe te keren. De sport en dus ook de hockeybond lijden zwaar onder de situatie. En de prachtige stadions die zijn gebouwd voor de All African Games? ‘Die stadions zijn vervallen. Doodzonde.’

Lees ook:

• Buitenlands avontuur: voor even topscorer van de Singaporese hoofdklasse
• Buitenlands avontuur Antillen: de olympische droom van Juliëtte Plantenga
• Buitenlands avontuur Zweden: ‘Van Derde Klasse in Nederland naar Europese duels in Gibraltar’
• Hockeyen in Namibië: ‘Af en toe verwarrend waar en wanneer ik moest spelen’
• Hockeyen in Oostenrijk: ‘Sport is kleinschaliger, maar beleving is heel intens’
• Hockeyen in de Verenigde Staten: ‘Grow the game is het motto van de bond’
• Hockeyen in Australië: ‘Binnen tien dagen moest ik alles regelen’
• Hockeyen in India: ‘Prachtig land dat veel energie vraagt’
• Hockeyen in Paraguay: ‘Voor elke wedstrijd wordt gebeden’
• Hockeyen in Brazilië: ‘Muziek, tutten en continu kletsen’
• Hockeyen in Portugal: ‘Het nationale team voelt als familie’
• Hockeyen in Litouwen: ‘Bij de bespreking zaten er 22 stille koppen’
• Hockeyen in Finland: ‘Ze zijn blij met alles wat hen beter maakt als hockeyer’
• Hockeyen in Zuid-Afrika: ‘Hoopte niet dat ze dachten dat ik een Eva de Goede was’
• Hockeyen in Japan: ‘Gedrevenheid van Japanners is indrukwekkend’
• Hockeyen in Wit-Rusland: ‘Gekapt en gelakt gingen de speelsters het veld op’
• Hockeyen in Frankrijk: ‘Een biertje drinken na afloop kenden ze niet’
• Hockeyen in Valencia: Van Zuilekom is zo enthousiast, dat hij Paella Cup organiseert
• Hockeyen in Italië: ‘Je wordt meegenomen in het Italiaanse familiegevoel’
• Nederlandse Vikingen willen met Noorwegen hogerop
• Hockeyen in Maleisië: ‘M’n mooiste hockey-avontuur in het buitenland’
• Hockeyen in Tsjechië: ‘Elk team had wel twee of drie beren’
• Hockeyen in Ierland: ‘Een TD in Nederland stelt niets voor vergeleken met Ierland’
• Hockeyen in Engeland: ‘Spijbelen om Chelsea te zien voetballen’